Bài dân ca “Tiếng hát mồ côi”

Dân tộc H’mông sống tập trung nhiều nhất ở các tỉnh miền núi phía Bắc Bộ. “Tiếng hát mồ côi” thuộc loại bài hát than thân, miêu tả nỗi đau khổ, cực nhục của những kẻ bất hạnh, sớm bị mất mẹ mất cha. Tuy nhiên, một số bài không hoàn toàn chỉ là tiếng kêu than, mà còn thấy có biểu hiện cả niềm tự tin và tinh thần lạc quan của những người đủ nghị lực vượt qua mọi thử thách của số phận. Bài dân ca “Tiếng hát mồ côi” dưới đây thuộc số những bài như vậy.

Trai mồ côi, mẹ cha chết từ lâu
Như gà mái, vịt cái để lại ổ trứng hỏng
Trai mồ côi, mẹ cha chết từ sớm
Như gà mái, vịt cái để lại ổ trứng ung
Cha chết, để lại cho mồ côi chiếc cày chỏng chơ bên núi
Trai mồ côi lớn thành người, chiếc cày đã bén rễ
Cha chết, để lại cho mồ côi chiếc cày chỏng chơ bên nương
Trai mồ côi lớn thành người, chiếc cày đã mọc nấm ^[1].

Gái mồ côi, mẹ cha chết từ lâu
Như gà mái, vịt để lại ổ trứng hỏng
Gái mồ côi, mẹ cha chết từ sớm
Như gà mái, vịt cái để lại ổ trứng thối
Mẹ chết, để lại cho gói bó lanh ^[2] lòng thòng treo trên liếp
Gái mồ côi lớn thành người, bó lanh đã thành ổ chuột rúc
Mẹ chết, để lại cho gói bó lanh lòng thòng treo trên cột
Gái mồ côi lớn thành người, bó lanh đã thành ổ chuột chui ^[3].

Người ta có mẹ có cha
Người ta cày được đám nương cỏ rậm
Bắp cày hỏng, có cha là người giúp sửa
Luống cày chệch, có cha là người giúp chữa
Trai m,ồ côi không cha, cày đám ruộng cỏ rậm
Bắp cày hỏng, không người giúp lắp
Luống cày chệch, không người giúp sửa
Người ta có mẹ có cha
Người ta làm được bó sợi, bó lanh
Sợi luồn go, có mẹ là người chỉ dẫn
Lanh mắc khung, có mẹ là người bảo ban
Gái mồ côi không mẹ, làm bó lanh bó sợi
Sợi luồn go, không người chỉ dẫn
Lạnh mắc khung, không người bảo ban.

Ước gì mai đây, gái mồ côi thương trai mồ côi
Trai mồ côi thương gái mồ côi
Gái mồ côi lấy được trai mồ côi
Trai mồ côi lấy được gái mồ côi
Trai mồ coi sẽ cày xong nương này ruộng khác
Gái mồ côi sẽ quán xuyến gia đình đông vui tấp nập
Trai mồ côi lấy được gái mồ côi
Gái mồ côi lấy được trai mồ côi
Trai mồ côi sẽ bừa xong ruộng này nương khác
Gái mồ côi sẽ quán xuyến gia đình, đông vui nhộn nhịp…

Bài dân ca “Tiếng hát mồ côi”
Doãn Thanh sưu tầm, dịch
Dân ca H’mông. Hoàng Thao tuyển, chỉnh lí,
NXB Văn học, Hà Nội, 1984

Chú thích trong bài dân ca “Tiếng hát mồ côi”

(1), (3): Ý nói cha mẹ chết đã lâu.

(2) Lanh: thuộc loại cây thảo, cho sợi như sợi gai. Trước kia, người H’mông chỉ dùng vải lanh.